کلسترول چیست؟ راهکار پیشگیری از ابتلا به آن

کلسترول یک جزء طبیعی در خون هر انسان است که از عملکرد طبیعی غشای سلولی، سطح هورمون‌ها و غیره پشتیبانی می‌کند. با این حال، داشتن کلسترول بالا یک عامل خطر برای حمله قلبی، بیماری‌های قلبی و سکته است. حدود 22 درصد ایرانیان بالای 25 سال کلسترول بالا دارند. وقتی کلسترول بالاست، دچار تصلب شرایین یا سخت شدن جریان خون در رگ‌ها می‌شوید؛ اما کلسترول چیست و راهکار پیشگیری از ابتلا به آن چیست؟ در این مقاله از وبسایت «ماکارونی مانا» به طور کامل در مورد کنترل کلسترول و درمان آن صحبت می‌کنیم.

کلسترول خون چیست؟

کلسترول (Cholesterol) یک ماده چرب است که در خون گردش می‌کند. بدن به طور طبیعی مقداری کلسترول تولید می‌کند و بقیه آن توسط غذایی که می‌خورید اضافه می‌شود. با این حال، سطح کلسترول مهمترین موضوعی است که باید به آن توجه داشته باشید. بدن برای ساخت هورمون‌ها، ویتامین D و موادی که به انسان در هضم غذاها کمک می‌کند، به مقداری کلسترول نیاز دارد؛ اما اگر کلسترول اضافی در خون وجود داشته باشد، ممکن است با سایر مواد خون ترکیب شود و پلاک ایجاد کند.

هنگامی که پلاک ایجاد می‌شود، گردش خون و اکسیژن برای قلب سخت‌تر می‌شود. این موضوع می‌تواند باعث درد قفسه سینه یا تنگی نفس شود. اگر لخته خون در محل پلاک و در یک شریان باریک تشکیل شود، جریان خون به مغز یا قلب مسدود می‌شود. با مسدود شدن جریان خود ممکن است فرد دچار سکته قلبی یا سکته مغزی شود. تشخیص اینکه آیا فردی کلسترول بالا دارد یا خیر دشوار است، زیرا هیچ علامتی ندارد. تنهای راه تشخیص از طریق انجام آزمایش خون است.

انواع کلسترول خون

یک آزمایش خون به نام لیپوپروتئین یا پانل لیپیدی می‌تواند سطح کلسترول خون شما را اندازه گیری کند. قبل از انجام آزمایش باید 9 تا 12 ساعت ناشتا باشید. این تست می‌تواند نوع کلسترول به شرح زیر را مشخص کند:

• کلسترول کل: این مقدار کل کلسترول خون را اندازه گیری می‌کند که شامل کلسترول لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) است.
• کلسترول LDL: لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) اغلب کلسترول بد نامیده می‌شود، زیرا منبع اصلی تجمع کلسترول و انسداد در شریان‌ها است.
• کلسترول HDL: لیپوپروتئین با چگالی کم (HDL) اغلب کلسترول «خوب» نامیده می‌شود، زیرا به حذف کلسترول از شریان‌ها کمک می‌کند.
• کلسترول non-HDL: این عدد کلسترول کل منهای HDL است. کلسترولnon-HDL شامل LDL و انواع دیگر کلسترول مانند VLDL (لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم) است.
• تری‌گلیسیرید: کلسترول نیست، اما نوع دیگری از چربی در خون است که می‌تواند خطر ابتلا به بیماری قلبی را به خصوص در زنان افزایش دهد.

اعداد کلسترول در آزماش خون به چه معناست؟

تعداد کلسترول بر حسب میلی گرم در دسی لیتر (mg/dL) اندازه گیری می‌شود. با این حال، در جدول زیر می‌توانید سطح نرمال کلسترول در مردان و بانوان را مشاهده کنید:

نکته: تری‌گلیسیرید یک نوع کلسترول نیست، اما در این آزمایش اندازه گیری می‌شود. سطح نرمال تری‌گلیسیرید زیر 150 میلی گرم در دسی لیتر است. اگر سطح تری‌گلیسیرید در حد مرزی (150 تا 199 میلی گرم در دسی لیتر) یا بالا (200 میلی گرم در دسی لیتر یا بیشتر) باشد، ممکن است نیاز به مراجعه به پزشک داشته باشید.

هر چند وقت یک بار باید آزمایش خون بدهم؟

زمان انجام آزمایش کلسترول به سن، عوامل خطر و سابقه خانوادگی بستگی دارد. توصیه‌های کلی عبارتند از:

• اولین آزمایش برای افرادی که 19 سال یا کمتر باید بین سنین 9 تا 11 باشد.
• کودکان باید هر پنج سال یک بار دوباره آزمایش خون را انجام دهند.
• اگر سابقه خانوادگی کلسترول بالا، حمله قلبی یا سکته مغزی وجود داشته باشد، ممکن است برخی از کودکان از سن 2 سالگی این آزمایش را انجام دهند.
• بزرگسالان بین 20 تا 65 سال باید هر پنج سال یک بار آزمایش خون را انجام دهند.
• مردان 45 تا 65 ساله و زنان 55 تا 65 ساله باید هر یک تا دو سال یکبار آزمایش خون را انجام دهند.
• افراد بالای 65 سال باید هر سال آزمایش خون را انجام دهند.

عوامل موثر بر کلسترول

عوامل زیادی می‌توانند بر سطح کلسترول تأثیر بگذارند. برخی از عوامل تخت کنترل شما هستند و بعضی دیگر را نمی‌توانید مدیریت کنید. عواملی که می‌توانید خودتان مدیریت کنید، عبارتند از:

• رژیم غذایی: چربی اشباع شده و کلسترول موجود در غذایی که می‌خورید باعث افزایش سطح کلسترول خون می‌شود. غذاهایی که سطح بالایی از چربی‌های اشباع دارند، شامل گوشت قرمز، لبنیات پرچرب و غذاهای سرخ شده و فرآوری شده هستند.
• وزن: اضافه وزن یا چاقی از عوامل خطر بیماری‌های قلبی هستند. افراد با وزن بالا اغلب کلسترول بیشتری دارند.
• عدم فعالیت بدنی: عدم تحرک بدنی یک عامل خطر برای بیماری‌های قلبی است. با ورزش می‌تواند سطح چربی و کلسترول را کم کرد.
• سیگار کشیدن: کشیدن سیگار کلسترول HDL را کاهش می‌دهد. از آنجایی که HDL به حذف کلسترول از شریان‌ها کمک می‌کند، سطح پایین HDL می‌تواند سطح کلسترول بدن را بالاتر ببرد.

برخی از عواملی که نمی‌توانید آنها را تغییر دهید نیز بر سطح کلسترول تأثیر می‌گذارند. این عوامل عبارتند از:

• سن: سطح کلسترول با افزایش سن بیشتر می‌شود. اگرچه این موضوع کمتر شایع است، اما کودکان و نوجوانان نیز ممکن است کلسترول بالایی داشته باشند.
• جنسیت: بین سنین 20 تا 39، مردان بیشتر از زنان در معرض خطر کلسترول بالا هستند؛ اما پس از یائسگی، خطر ابتلا به کلسترول بالا در زنان افزایش می‌یابد. بدین دلیل که یائسگی سطح هورمون‌های زنانه را کاهش می‌دهد.
• سابقه خانوادگی: ژن‌های شما تا حدی تعیین کننده میزان کلسترول بدنتان هستند. کلسترول بالا می‌تواند به نسل‌های بعد منتقل شود.
• نژاد یا قومیت: افراد از گروه‌های نژادی یا قومی خاص ممکن است در معرض افزایش خطر کلسترول بالا باشند. به عنوان مثال، آسیایی‌‌ها و آمریکایی بیشتر از سایر گروه‌ها کلسترول بالا را تجربه می‌کنند.

راه‌های پیشگیری از کلسترول

برای حفظ و کنترل کلسترول خون در محدوده مطلوب، پیروی از اقدامات زیر ضروری هستند:

1- در زمان مشخص آزمایش خون بدهید

بزرگسالان بالای 20 سال باید حداقل هر پنج سال یکبار کلسترول خود را اندازه گیری کنند. این موضوع به شما و پزشکتان این فرصت را می‌دهد که اگر کلسترول شما افزایش یافت، مداخلات پزشکی را انجام دهید. اگر هم تا کنون آزمایش نداده‌اید و هر روز غذای فست فودی می‌خورید و اضافه وزن بالا دارید.

2- رژیم غذایی خود را تغییر دهید

چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس در رژیم غذایی می‌توانند سطح کلسترول را افزایش دهند. وقتی صحبت از یک برنامه غذایی سالم می‌شود، چهار تغییر در رژیم غذایی ممکن است به کنترل کلسترول شما کمک کند:

مصرف غذاهای حاوی استرول‌های گیاهی و استانول‌ها

برخی از غذاها مانند میوه‌ها، سبزیجات، روغن‌های گیاهی، آجیل، دانه‌ها و غلات کامل، حاوی موادی به نام استرول‌های گیاهی و استانول هستند. خوردن غذاهای غنی از این مواد ممکن است به کاهش سطح کلسترول کامل و LDL کمک کند. برای افزایش مصرف روزانه خود، به دنبال غذاهای غنی شده با استرول‌های گیاهی و استانول نیز باشید. به عنوان مثال، نوشیدن آب پرتقال و خوردن غلات کامل صبحانه توصیه می‌شود.

مصرف چربی‌های اشباع شده

چربی‌های اشباع شده عمدتاً در غذاهای حیوانی مانند گوشت و لبنیات پرچرب و همچنین برخی از چربی‌های استوایی مانند روغن نارگیل یافت می‌شوند. مصرف بیشتر چربی‌های اشباع شده باعث افزایش کلسترول LDL می‌شود. مطالعات همچنین نشان داده‌اند که جایگزینی منابع چربی اشباع شده با چربی‌های غیراشباع می‌تواند به کاهش سطح کلسترول کامل و LDL شما کمک کند. برای کمک به کاهش مصرف چربی‌های اشباع شده، موارد زیر را انجام دهید:

• غذای خود با روغن‌های گیاهی مانند زیتون، کلزا و آفتابگردان بپزید.
• از غذاهای غنی از اسیدهای چرب امگا 3 مانند سالمون، گردو و دانه کتان آسیاب شده استفاده کنید.
• محصولات لبنی کم چرب یا بدون چربی مانند شیر یک درصد یا بدون چربی و ماست بدون چربی یا پنیرهای کم چرب مانند فتای کم چرب و موزارلای کم چرب را انتخاب کنید.

3- مصرف غذاهای پروتئینی بدون چربی بخورید

غذاهای پروتئینی بدون چربی کالری کمتری دارند. برای این موضوع کارهای زیر را انجام دهید:

• تخم مرغ، ماهی، گوشت گاو و گوسفند بدون چربی و آجیل‌ها را مصرف کنید.
• برای کاهش چربی اشباع شده، پوست مرغ و بوقلمون را جدا کنید.
• پروتئین‌های حیوانی را با روغن طبخ نکنید، بلکه از هوا پز استفاده کنید.
• با انتخاب غذاهای کبابی می‌توانید درصد میزان چربی را کم کنید.

4- مصرف غذاها با فیبر محلول را در نظر  بگیرید

فیبر غذایی در میوه‌ها، سبزیجات، لوبیا، عدس و غلات کامل یافت می‌شود. این غذاهای غنی از مواد مغذی دو نوع فیبر غذایی محلول و نامحلول را فراهم می‌کنند. هر دو نوع فیبر برای سلامتی مهم هستند. دریافت مقادیر کافی فیبر غذایی از انواع غذاها برای همه مهم است. تحقیقات نشان داده است که فیبر محلول، به ویژه از میوه‌ها، سبزیجات، لوبیا، عدس و غلات کامل ممکن است به کاهش کلسترول بد کمک کند. فیبر محلول در معده یک ماده غلیظ و ژله مانند را تشکیل می‌دهد که به ایجاد کلسترول کمک می‌کند. توصیه‌های زیر را انجام دهید:

• انواع میوه‌ها و سبزیجات را در برنامه غذایی خود قرار دهید.
• میوه‌ها و سبزیجاتی را انتخاب کنید که فیبر محلول نیز دارند. انجیر، کلم بروکسل، هلو، هویج، زردآلو، انبه و پرتقال در این دسته قرار می‌گیرند.
• با استفاده از منابع پروتئینی مانند لوبیا، عدس و غذاهای سویا، به سمت وعده‌های غذایی گیاهی بروید.
• غلات کامل مانند جو، برنج قهوه‌ای، گندم سیاه، بلغور (گندم ترک خورده)، بلغور جو دوسر، ذرت بو داده، سبوس‌دار، پاستا تولید شده از گندم کامل را مصرف کنید.

5- ورزش کنید و وزن خود را مدیریت کنید

در کنار یک رژیم غذایی سالم، تناسب اندام و حفظ وزن طبیعی، خطرات بیماری‌های قلبی عروقی را با به حداقل رساندن احتمال سایر مشکلات سلامتی مانند چاقی و دیابت کاهش می‌دهد. اگر اضافه وزن دارید، کاهش 5 تا 10 درصد وزن می‌تواند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را کاهش دهد. در بیشتر روزها حداقل 30 دقیقه در روز ورزش کنید. انجمن قلب آمریکا توصیه می‌کند، حدود 40 دقیقه ورزش متوسط ​​تا شدید را سه تا چهار بار در هفته توصیه می‌کند.

درمان کلسترول بالا خون

هدف اصلی درمان، کاهش یا کنترل سطح کلسترول بد برای به حداقل رساندن خطر حمله قلبی یا بیماری قلبی عروقی است. تغییر سبک زندگی برای افراد مبتلا به کلسترول بالا توصیه می‌شود. پزشک یک برنامه غذایی به همراه ورزش را تجویز می‌کند. پزشک بعد از 12 هفته ممکن است دوباره کلسترول بد خون شما را بررسی کنند تا ببینند که آیا به تغییرات دیگری در برنامه غذایی و ورزشی نیاز است یا خیر. پس از 18 هفته تغییر در سبک زندگی، اگر سطح کلسترول شما بهبود نیافته باشد، دارو درمانی اضافه می‌شود. پس از آن احتمالاً هر چهار تا 6 ماه یک بار برای معاینه به پزشک مراجعه خواهید کرد. داروهای مناسب برای کاهش کلسترول بالا خون عبارتند از:

• داروهای استاتین تولید کلسترول در کبد را کُند می‌کنند و به حذف کلسترول در گردش خون کمک خواهند کرد.
• مهارکننده‌های انتخابی جذب کلسترول مانند ezetimibe از جذب کلسترول از روده جلوگیری کرده و آن را از کبد حذف می‌کند.
• داروهای مهارکننده‌های PCSK9 ممکن است در شرایط خاص برای بیماران مبتلا به کلسترول بالا در دسترس باشند.
• نیاسین (نیکوتینیک اسید) یک ویتامین B است که بر تولید چربی در کبد تأثیر می‌گذارد و آن را کم می‌کند.
• داروهای اسید چرب امگا 3 مشتق شده از روغن ماهی نیز در کاهش سطح بالای تری‌گلیسیرید موثر هستند.

اگر برای شما یک استاتین یا سایر داروهای مخصوص کاهش کلسترول تجویز شده است، پزشک می‌تواند چهار تا 8 هفته بعد مجدداً کلسترول بد خون شما را بررسی کند تا ببیند آیا داروها مؤثر هستند یا خیر. اگر سطح کلسترول به اندازه کافی کاهش پیدا نکرده باشد، ممکن است داروهای شما تغییر کنند یا درمان دیگری در نظر گرفته شود.

کلام آخر

همه ما اصلاح کلسترول را شنیده‌ایم و آن را با بیماری‌های قلبی مرتبط می‌دانیم؛ اما باز هم با دانستن این موضوع همچنان به مصرف غذاهای پرچرب اقدام می‌کنیم. میزان مناسب کلسترول برای بقای انسان ضروری است، اما اگر مقدار آن از سطح تعیین شده بالا رود، جریان خون به مرور زمان در شریان‌های شما کاهش پیدا می‌کند. اگر کلسترول در حد بالایی باشد، امکان ایجاد پلاک و درنتیجه لخته خون وجود دارد. این به معنای سکته مغزی یا سکته قلبی خواهد بود. پس مهم است با انجام آزمایش خون از سطح کلسترول خون خود مطمئن شوید. مصرف غذاهای کم چرب و مغذی به همراه ورزش روزانه می توانند به کنترل کلسترول کمک کنند.